حکمرانی به مثابه امر اعتقادی، اخلاقی و فقهی–حقوقی
به گزارش مرکز رسانه پژوهشکده شورای نگهبان، در بیست و پنجمین نشست از سلسله نشستهای تخصصی «حکمرانی، از نظر تا عمل» که به همت پژوهشکده شورای نگهبان برگزار میشود، بررسی«حکمرانی به مثابه امر اعتقادی، اخلاقی و فقهی– حقوقی» ادامه یافت.
در ابتدای جلسه موسوی خوشدل در ادامه بخش نخست مطالب خود، با ذکر اینکه طبق بند سوم اصل دوم قانون اساسی، ایمان به معاد و نقش سازنده آن در مسیر تکاملی انسان، به سوی خدا، از پایههای نظام جمهوری اسلامی ایران است به آیه ۱۶ سوره غافر، لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ ۖ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ اشاره کرد و دارالاخره را عرصه تجلی و شفافیت حکمرانی الهی دانست و افزود: البته دار دنیا هم که محل ظهور حکمرانیهاست جز عرصه حکمرانی الله نیست، لکن با توجه به تفویض اختیار به انسانها، حاکمیتها گاهی خلاف خواست تشریعی خدا حرکت میکنند.
وی در ادامه، حکمرانی را با توجه به زمینه دنیایی آن نهایتا فانی برشمرد و اضافه کرد که همه حکمرانیها سرانجام، نیستی را تجربه میکنند و بر این اساس حکمرانی در نظام اعتقادی اسلامی و در نظام ارزشی اسلامی، هدفی صرفاً مقطعی و مرحلهای در مسیر رسیدن به اهداف اصلی آفرینش و نیل به سعادت اخروی و رضوان الله محسوب میشود.
موسوی خوشدل احساس مسئولیت و پاسخگویی اخروی حکمرانان و شهروندان بر پایه اعتقاد به اصل معاد و احساس نظارت در خلوت و جلوت را از عوامل مهم کارآمدی حکمرانی دینی دانست.
وی در بخش دوم سخنان خود به بررسی حکمرانی به مثابه امر اخلاقی پرداخت و با اشاره به این که اصل سوم قانون اساسی، یکی از اهداف فعالیتهای نظام جمهوری اسلامی را ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی براساس ایمان و تقوا و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی برمیشمرد، اظهار داشت: از برآیندهای رشد فضایل اخلاقی، تکلیفمداری حکمرانان و همچنین شهروندان است، به نحوی که در نظر آنان حتی اختیارات صبغه تکلیف دارند، چه رسد به وظایف. نظام اخلاقی اسلامی حکم میکند که حکمرانان نباید اختیارات خود را به عنوان یک طعمه و موقعیتی برای یکهتازی و پیروی از هواهای نفسانی بدانند. حضرت امیر با اشاره به مسئولیت عامل خود در آذربایجان، به نام اشعث بن قیس، خطاب به او میفرمایند: « و إِنَّ عَمَلَكَ لَيْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ وَ لَكِنَّهُ فِي عُنُقِكَ أَمَانَةٌ »؛ حكمرانى براى تو طعمه نيست، بلكه امانتى است بر عهدهات.
بر اساس این نگرش، شخص صاحب اختیار، اعم از حکمران و شهروند، حتی به اختیارات خود هم با نگاه تکلیف مینگرد و همواره نگران است که آیا در اعمال اختیارات خود، درست عمل کرده است؟ آیا تمام توان خود را در طبق اخلاص گذاشته است؟ آیا بررسیها و مشورتهای لازم را به عمل آورده است؟صاحب چنین نگرشی علاوه بر آنکه تمامی مساعی خود را برای اعمال صحیح اختیارات به کار میگیرد، همواره با تضرع به درگاه الهی، طلب توفیق در حسن انجام وظایف و اعمال اختیاراتت میکند و برای قصورها و تقصیرهای احتمالی استغفار میکند.
موسوی خوشدل یکی از نتایج پایبندی به موازین اخلاقی در عرصه حکمرانی را ایجاد مودت و شفقت متقابل میان حکمرانان و شهروندان دانست که به نوبه خود از عوامل موفقیت حکمران خواهد بود.
وی سجایای اخلاقی در شهروندان و حکمرانان مانند شجاعت، زهد، قناعت، ایثار، ازجانگذشتگی، نشاط، امیدواری، خوشبینی، تعاون، صبر و... را از ذخایر و سرمایهها و منابع قدرت و عوامل کارآمدی حکومت دینی برشمرد.
بخش سوم سخنان موسوی خوشدل به بررسی حکمرانی به مثابه امر فقهی- حقوقی اختصاص یافت. وی در این بخش عقاید و احکام اسلامی از قبیل جهاد، قضا، امر به معروف و نهی از منکر، خمس، زکات و ... را مقتضی حکمرانی اسلامی خواند و در ادامه با اشاره به تحول مفهوم و مصادیق حاکمیت در طول زمان و احیانا در عرصه مکان، نحوه دلالت ادله حکمرانی اسلامی در این زمینه را مورد بحث قرار داد.
در طول این نشست پژوهشگران حاضر نیز دیدگاهها و سوالهای خود را مطرح کردند و به سوالهای مطرح شده پاسخ داده شد.