در جستجوی نظریه‌ی قانونگذاری در آثار برخی از فقهای معاصر امامیه

قانونگذاری همواره از موضوعات مهم علوم سیاسی بوده و اخیراً در نظریه حقوقی و حقوق عمومی مدرن نیز مورد توجه قرار گرفته است. این موضوع در فقه و اصول اسلامی نیز به عنوان نظریه حقوقی اسلامی از اهمیت جدی برخوردار است. علاوه بر آن قانونگذاری از لحاظ عملی نیز در حکومت اسلامی دارای آثار بسیاری است. مسأله این مقاله، جستجو در نظرات برخی از فقهای معاصر برای کشف و تنقیح نظریه­ای فقهی در موضوع قانونگذاری است. چنین نظریه‌ای می‌تواند متناظری برای نظریه قانونگذاری در نظریه حقوقی و حقوق عمومی مدرن باشد. این دسته از فقها در این موضوع دارای اشتراک نظر در بسیاری از مبانی و نتایج هستند، به نحوی که می‌توان در یک نگاه کلان نظریه واحدی را به همه آنها نسبت داد. بدین ترتیب این مقاله اولاً به استخراج نظریه‌ای در این موضوع از مجموع نظرات ایشان مبادرت ورزیده و در این راستا سه مرتبه حکم از منظر ایشان یعنی تشریع، تشخیص و برنامه‌ریزی را مورد بررسی قرار داده است. پس از آن به ارائه تعریفی از مفهوم سیاسی و حقوقی قانونگذاری پرداخته و آن را در نظریه فقهی مطرح شده مورد شناسایی قرار داده است. این مفهوم با آنچه که ایشان خود از آن به قانونگذاری تعبیر می‌کنند متفاوت بوده و منحصر در مرتبه برنامه‌ریزی شده است. 

واژگان کلیدی: نظریه قانونگذاری، مراتب حکم، تشریع، تشخیص، برنامه‌ریزی، قانونگذاری، حکم شرعی، حکم حکومتی.