حقوق، روایت جنگ و آزمون جهانی عدالت
در روزگاری که نقض آشکار قواعد بنیادین حقوق بینالملل با چهرهای عریان و بیپرده، به صحنه آمده و صدای انفجار موشکها، تأسیسات صلحآمیز هستهای، مراکز درمانی، مناطق مسکونی و رسانههای رسمی را در ایران هدف قرار داده است، سکوت، بیطرفی یا بیتفاوتی دیگر نهتنها مشروع نیست، بلکه نوعی همدستی با ظلم و قانونگریزی است. در چنین شرایطی، مسئولیت جامعه حقوقی بیش از هر زمان دیگر سنگین است؛ مسئولیتی که فراتر از تحلیل و تفسیر حقوقی صرف، به ایفای نقش در «جهاد روایت» و دفاع همهجانبه از حقوق ملت ایران گره خورده است.
این شماره از ماهنامه، تلاشی است در جهت تبیین ابعاد حقوقی و بینالمللی جنگ ترکیبی اخیر رژیم صهیونیستی و ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران؛ جنگی که نهتنها مصداق بارز تجاوز آشکار به یک کشور مستقل است، بلکه تمامی اصول حقوق بشردوستانه، از جمله اصل تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان، اصل تناسب، ممنوعیت حمله به مراکز درمانی، رسانهای و زیربنایی، و حتی ممنوعیت تعرض به تأسیسات هستهای را نقض کرده است.
در این پرونده ویژه، تلاش شده است تا با تکیه بر نظرات مستند اساتید حقوق بینالملل، گزارشهای نهادهای بینالمللی، بیانیههای کارشناسان سازمان ملل و واکنشهای نخبگان حقوقی از کشورهای مختلف، نهتنها ماهیت غیرقانونی این جنگ اثبات شود، بلکه ضرورت پیگیری حقوقی، جبران خسارت و پاسخگویی عاملان آن نیز روشن گردد.
برخلاف روایتسازی برخی رسانههای جهانی که یا این اقدامات را نادیده گرفتند یا با ادبیاتی دوپهلو روایت کردند، واقعیت این است که هیچگونه تهدید قریبالوقوعی از جانب ایران برای توجیه «دفاع پیشدستانه» وجود نداشته و اقدام نظامی آمریکا و اسرائیل، نقض فاحش ماده ۲(۴) منشور ملل متحد و قاعده آمره منع توسل به زور است. از سوی دیگر، پاسخ دفاعی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب عملیات «وعده صادق»، نهتنها از منظر ماده ۵۱ منشور ملل متحد مشروع است، بلکه نمونهای قابل استناد از دفاع متناسب، محدود، و مبتنی بر قواعد حقوق بینالملل تلقی میشود.
این ویژهنامه، فقط یک واکنش مکتوب به رویدادی سهمگین نیست؛ بلکه تلاشی است برای مستندسازی دقیق، تحلیل حقوقی نظاممند، و گفتمانسازی در سطح داخلی و جهانی، برای بازشناسی جایگاه «حقوق» در دوره جنگ و بحران. جامعه حقوقی ایران در این نبرد، نه تماشاگر که بازیگری مسئول است؛ از تبیین مبانی دفاع مشروع گرفته تا پیگیری جبران خسارت، مستندسازی جنایات جنگی، تدوین راهبردهای پساجنگ، و تقویت ظرفیتهای حقوقی در برابر تهدیدات آینده.
در عین حال، این جنگ، آزمونی بود برای نظام حقوقی بینالملل؛ آزمونی که متأسفانه یکبار دیگر نشان داد ساختارهای موجود از جمله شورای امنیت، از ایفای کارکرد صلحآفرین خود ناتواناند و بیش از آنکه مدافع مظلومان باشند، اسیر اراده صاحبان وتو هستند. از اینرو، نهادها، سازمانها و نخبگان مستقل حقوقی، بهویژه در جهان اسلام و کشورهای نوظهور، باید به فکر تأسیس سازوکارهای جدید، مستقل و غیرمغرضانه برای دفاع از عدالت جهانی باشند.
این ویژهنامه، با هدف تبیین این ضرورتها، بازخوانی مواضع حقوقی مسئولان، و مستندسازی بخشی از روایت حقوقی ملت ایران در این جنگ نابرابر تهیه شده است و به روح مطهر فرماندهان و دانشمندان شهید این جنگ تقدیم میشود. امید داریم این گام کوچک، بتواند سهمی در شکلدهی به ارادهای جهانی برای مهار تجاوز، احقاق حقوق ملتها و احیای عدالت در نظم نوین جهانی داشته باشد.