شهید بهشتی، امتی برای امت
سید محمد حسینی بهشتی (ره) از زمره علما و اندیشمندان مسلمانی بود که درکنار مجاهدت فراوانی که برای ارتقا فرهنگ آموزش و نظام تعلیم و تربیت کشور متحمل شد، نقش موثر و کم نظیری در تبیین اصول زمامداری اسلامی و تئوریزه نمودن مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران در داخل و خارج کشور داشت. سخنرانی ها و مناظرات متعدد ایشان با برجستگان نحله های فکری مختلف و ارائه تصویری شفاف از اسلام ناب محمدی در عرصه حاکمیت، بنیان فکری جوانان و دانشجویان انقلابی را بنا می نهاد و از این حیث می توان ایشان را یکی از اساتید برجسته مکتب فکری امام خمینی (ره) دانست. از این جهت بود که امام خمینی (ره) کمتر کسی را مانند ایشان مورد تحسین و تمجید قرار داده است و عنوان «ملت» معاضد را برای این اندیشمند شهید بکار برد. امتیازات و برجستگی های این شخصیت تاثیرگذار انقلاب اسلامی از ابعاد مختلفی قابل بررسی است اما آنچه در این یادداشت مقصود است، بررسی نقش این متفکر بزرگ شیعه در تدوین قانون اساسی به عنوان نسخه مدون و مکتوب مردمسالاری دینی است.
بی شک شهید بهشتی را اگر نتوان موثرترین فرد در تدوین اصول قانون اساسی بدانیم، می بایست ایشان را یکی از موثرترین افراد و نقش آفرینان این میثاق ملی در مجلس بررسی نهایی قانون سال 1358 دانست. نطق های پیش از دستور، حضور فعال و مشارکت در تهیه پیش نویس اولیه اصول قانون اساسی و ارشادات و بیانات بی نظیر ایشان در روشنگری برای اعضا و هدایت مذاکرات تصویب اصول قانون اساسی از جمله تلاش های خالصانه در نقش آفرینی برای تثبیت نظام نوپای اسلامی ایران بود. در این میان به نظر می رسد آنچه شهید بهشتی را از سایر علما و سیاسیون متعهد متمایز می نمود، نخست درک صحیح از مقتضیات زمامداری در عصر جدید و دوم باور و اعتقاد قلبی به دو گوهر ارزنده انسانی یعنی عقل و آزادی به عنوان عناصر اصلی کنشگری در اجتماع دینی است.
در جلسات متعددی از قانون اساسی، فارغ از نقش آفرینی ایشان در تنظیم پیش نویس اصول قانون اساسی، خصوصا در مواقعی که اختلاف نظر میان اعضای مجلس بررسی نهایی قانون اساسی در دو گانه تجدد و سنت واقع می شد، این دید نافذ و تبیین گر شهید بهشتی بود که با طرح صحیح مساله و تامین نظر و دغدغه های دو طرف راه حل روشنی را ارائه می نمود که مرضی طرفین و منتج در فرآیند تصویب بود. همچنین دغدغه حفظ صبغه مردمی نظام اسلامی و محور قرار دادن ایشان از طریق تضمین آزادی های عمومی و حق مشارکت آحاد جامعه را می توان از دیگر مواردی دانست که این شهید عزیز اهتمام ویژه ای به تحقق آن داشت. در این خصوص مباحث مطرح شده در خصوص اصول مربوط به فصل حقوق ملت قانون اساسی به روشنی گواه بر این حقیقت است که بالاتر از تعریف و تضمین این حقوق برای ملت به شکل مطلق (و بدون تقیید)، آنچه مجاهدت های این شهید را بی بدیل قرار می داد، بازتعریف این مفاهیم و اصول از نگاه فقه پویای اسلامی است که تضمین کننده عدالت و حقوق بنیادین افراد در جامعه است. جامعه ای که در پرتو ایمان و عمل به دستورات الهی و مشارکت موثر در تعیین سرنوشت خویش به سعادت دنیوی و اخروی خود برسد.