شورای نگهبان، حافظ زبان و فرهنگ فارسی
شورای نگهبان از ارکان مهم نظام جمهوری اسلامی ایران و رکنی اساسی در نظام تقنینی کشور است. مطابق قانون اساسی تمامی قوانین ومقررات تصویب شده در کشور می بایست در تلائم با شرع و قانون اساسی باشند که این مسوولیت و نظارت بر عهده شورای نگهبان گذاشته شده است. شورای نگهبان از طرفی با بیان موارد مغایر شرع یا قانون اساسی از مجلس شورای اسلامی تقاضای اصلاح مصوبه را نموده و یا از طریق سازکار دیوان عدالت اداری در خصوص مقررات خلاف شرع، زمینه ابطال آنها را فراهم می کند. اما این تنها نقش آفرینی شورای نگهبان در نظام حقوقی – سیاسی کشور نیست و این شورا تاثیرات دیگری هم بر نظام جمهوری اسلامی ایران دارد که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد. یک از موثرترین آنها حفظ و حراست از فرهنگ و زبان فارسی است که ممکن است این کارویژه شورای نگهبان تاکنون کمتر مورد عنایت قرار گرفته باشد.
اصل پانزدهم قانون اساسی زبان فارسی را زبان و خط رسمی کشور معرفی می کند که اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد. به اقتضا حاکمیت این اصل و رسمیت زبان فارسی، جمیع مصوبات مجلس شورای اسلامی باید عاری از لغات غیر فارسی و بیگانه و حتی حروف الفبای غیر فارسی باشد. در رویه عملی هم بسیاری از ایرادات و تذکرات شورای نگهبان معطوف به نقض اصل پانزدهم و در مسیر پاسداری از حریم زبان فارسی است.
اما با این وجود این مسأله و نقش مهم و اساسی شورای نگهبان در حفظ فرهنگ فارسی کمتر مورد عنایت قرار گرفته است. اگر چه ارگانها و نهادهای دولتی متعددی در پاسداشت و ترویج زبان فارسی نقش آفرینی می کنند و بعضا با ایجاد واژگان معادل بجای لغات بیگانه، واجد نقش موثری در این خصوص هستند، اما بررسی دقیق عملکرد خاص شورای نگهبان در این خصوص ابعاد مسأله را بهتر منعکس می کند.
از میان مصوبات مجلس شورای اسلامی خواه در قالب طرح ها و لوایح قانونی و یا اساسنامه نهادها، موسسات و شرکت های دولتی موارد متعددی وجود دارد که شورای نگهبان با مشاهده واژگان بیگانه و در راستای تحقق اصل پانزدهم و حفظ زبان رسمی کشور در متون رسمی، ایراد مغایرت با این اصل را اعلام نموده و حسب مورد مجلس موظف به اصلاح این نقیصه گردیده است. اثر قابل توجه این نظارت و ایراد شورای نگهبان در این است که این شورا، سوای انجام وظیفه اساسی خویش و پاسداری از حریم قانون اساسی، به طور غیر مستقیم از ورود و رسمیت یافتن واژگان بیگانه در نظام اداری و اجرایی کشور جلوگیری نموده و یا لااقل در الزام به بکارگیری و ترویج معادل فارسی آنها، نقش اساسی دارد.
از طرف دیگر استعمال رسمی واژگان جدید و معادل در متن قانونی بهعنوان متن رسمی مورد استناد تمامی ادارات و نظامات اجرایی، اثر بسیار مهمی در شیوع و جایگزینی آن بجای واژه های بیگانه ای که سالها در فرهنگ ایرانی متداول بودهاند، دارد. کما این که بسیاری از واژگان ایجاد شد توسط فرهنگستان لغت و ادبیات فارسی هنوز نتوانستهاند شیوع لازم را در فرهنگ فارسی و استفاده روزمره افراد پیدا کنند، اما با انجام وظیفه نظارتی شورای نگهبان و الزام نظام تقنینی کشور به رعایت این مسأله، شاهد حذف تدریجی لغات بیگانه و جایگزینی آن ها به وسیله واژگان فارسی، از طریق سازکار موثر و فراگیر ملی بوده ایم. امری که تاثیر و نقش آفرینی شورای نگهبان را علاوه بر محافظت از شرع مبین اسلام و قانون اساسی به حافظ و پاسبان زبان و فرهنگ فارسی توسعه می بخشد.
پینوشت: به منظور مشاهده ایرادات شورای نگهبان به مصوبات مجلس مبتنی بر پاسداشت زبان و ادب فارسی (اصل 15 قانون اساسی) ر.ک: https://b2n.ir/a30496