مرجع تعیین شرایط لازم برای رئیس جمهور کیست؟

پرسش:

مرجع تعیین شرایط لازم برای رئیس جمهور کیست؟

پاسخ :

- شرایط رئیس جمهور در اصل ۱۱۵ قانون اساسی بیان شده است. به موجب این اصل «رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور».
- مطابق نظرات متعدد شورای نگهبان معیارهای مذکور در این اصل حصری بوده و امکان توسعه و تضییق آنها با تصویب قانون عادی توسط مجلس شورای اسلامی وجود ندارد. در این زمینه می‌توان به سه مورد از نظرات شورای نگهبان در رابطه با مصوبات مجلس اشاره نمود که مطابق این نظرات اضافه نمودن شرطی به شرایط رئیس جمهور در اصل ۱۱۵ را مغایر با اصل مزبور عنوان کرده است:
• نظر شماره ۲۹۰۷ مورخ ۱۳۶۰/۴/۱۵ شورای نگهبان در خصوص لایحه انتخاب رئیس جمهور کشور جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۶۰/۴/۱۳
• نظر شماره ۳۶۸۱ مورخ ۱۳۶۴/۳/۲۵ شورای نگهبان در خصوص لایحه انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۶۴/۳/۱۳
• نظر شماره ۸۷/۳۰/۲۹۴۴۱ مورخ ۱۳۸۷/۹/۱۱ شورای نگهبان در خصوص طرح اصلاح مواد (۳۵) و (۵۵) قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۶۴ و اصلاحات بعدی آن، مصوب ۱۳۸۷/۸/۱۹
- بر همین اساس شرایط مذکور در اصل ۱۱۵ قانون اساسی عیناً در ماده ۳۵ قانون انتخابات ریاست جمهوری (مصوب ۱۳۶۴) ذکر شده است.
- همچنین به موجب بند ۹ اصل ۱۱۰ قانون اساسی نیز تنها مرجع تشخیص صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری شورای نگهبان در نظر گرفته شده است.
- با این حال به موجب بند ۱۰-۵ سیاست‌های کلی انتخابات (ابلاغی ۹۵/۷/۲۴ مقام معظم رهبری) شورای نگهبان مکلف به «تعیین و اعلام معیارها و شرایط لازم برای تشخیص رجل سیاسی، مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری» شده است.
- توجه به این نکته مهم است که در این بند آنچه که برعهده شورای نگهبان قرار گرفته است تعیین شرایط رئیس جمهور نیست، چرا که این موضوع در اصل ۱۱۵ قانون اساسی تعیین شده و مطابق نظرات شورای نگهبان که ذکر شد نیز شرایط مزبور حصری است، بلکه آنچه که در این بند برعهده شورای نگهبان قرار گرفته است تعیین معیارهایی برای تشخیص شرایط قانونی رئیس جمهور است.
- نکته دیگر اینکه در این بند تنها اشاره به دو مورد از شرایط رئیس جمهور مذکور در اصل ۱۱۵ شده و در رابطه با سایر شرایط تعیین تکلیف نشده است.
- شورای نگهبان در تاریخ ۱۳۹۲/۱/۲۸ «آیین‌نامه تبیین شرایط اصل ۱۱۵ قانون اساسی» را در ۱۲ بند به تصویب رساند که تا کنون نیز معتبر بوده و در حال حاضر با توجه به ابلاغ سیاست‌های کلی انتخابات در حال تجدیدنظر و اصلاح آیین‌نامه مزبور است. هر چند این آیین‌نامه انتشار عمومی نیافته است.
- همچنین لازم به ذکر است که تعیین سازوکار ثبت نام در انتخابات‌های مختلف به نحوی که موجب ورود هر فردی بدون شرایط در مرحله ثبت نام نگردد، تکلیفی است که در بند دیگری از سیاست‌های کلی انتخابات ذکر شده است. بند ۱۰-۲ این سیاست‌ها بیان می‌دارد: «شناسایی اولیه توانایی و شایستگی داوطلبان در مرحله ثبت‌نام به شیوه‌های مناسب قانونی و متناسب با هر انتخابات».
- لذا به نظر می‌رسد که اگرچه تعیین شرایط رئیس جمهور در اصل ۱۱۵ قانون اساسی ذکر شده و امکان افزودن شرط جدیدی به موارد مذکور وجود ندارد، لیکن تعیین ضوابط و معیارهایی برای تشخیص شرایط قانونی مذکور تکلیف مستقلی است که حداقل بخشی از آن برعهده شورای نگهبان قرار گرفته است، هر چند سایر نهادها از جمله مجلس و دولت نیز در زمینه تعیین سازوکاری برای شناسایی اولیه صلاحیت داوطلبان دارای تکلیف و وظیفه هستند.