نظارت بر دوره اول انتخابات ریاست جمهوری به چه صورت بوده است؟
پرسش:
نظارت بر دوره اول انتخابات ریاست جمهوری به چه صورت بوده است؟
پاسخ :
مقدمه
در بحبوحه پیروزی انقلاب اسلامی و در تاریخ ۱۶ بهمن ۱۳۵۷، به امر امام خمینی(ره) و با هدف رسیدگی به اوضاع مردم، مهندس مهدی بازرگان مامور به تشکیل دولت موقت شد اما کمتر از یکسال بعد و پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا به وسیلهی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، بازرگان و اعضای دولت بهعلت اختلاف نظر در امر ادارهی کشور در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۸ استعفا کردند و امام خمینی نیز ضمن پذیرش استعفای آنان در پیامی خطاب به شورای انقلاب وظایف دولت موقت و امور مشخصی از جمله تهیه مقدمات همهپرسی قانون اساسی، تهیه مقدمات انتخابات مجلس شورای ملی و تهیهی مقدمات تعیین رئیس جمهوری را به این نهاد واگذار نمودند.
در این راستا پس از تصویب متن نهایی قانون اساسی بهوسیلهی منتخبان ملت در مجلس بررسی نهایی قانون اساسی و تایید امام بر آن، شورای انقلاب مقدمات برگزاری همهپرسی قانون اساسی را در تاریخ در ۱۱ و ۱۲ آذر ۱۳۵۸ فراهم نمود. قانون اساسی با رای موافق ۹۹,۵ درصد از شرکتکنندگان در همهپرسی تایید شد. پس از برگزاری همهپرسی قانون اساسی، آمادهسازی مقدمات برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در دستورکار شورای انقلاب قرار گرفت.
مقدمات برگزاری انتخابات
اولین گام در اجرای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری بود. یکی از چالشهای مهم حقوقی این امر تقدم و تاخر برگزاری انتخابات ریاست جمهوری بر برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی بود. چرا که بر اساس اصل ۱۲۱ قانون اساسی یکی از مقدمات ضروری آغاز دورهی ریاست جمهوری، مراسم تحلیف رییس جمهور در جلسهی مجلس شورای اسلامی با حضور رئیس دیوان عالی کشور و اعضای شورای نگهبان بود که در صورت تقدم انتخابات ریاست جمهوری بر انتخابات مجلس شورای اسلامی، تحقق موضوع این اصل غیرممکن بهنظر میرسید. حجتالاسلام هاشمی رفسنجانی بهعنوان سرپرست وزارت کشور وعضو شورای انقلاب در خصوص این ابهام بیان داشت که سازوکار طراحی شده برای زمانی است که مجلس تشکیل شده باشد و در شرایط فعلی بلافاصله پس از تشکیل قانونی مجلس، رئیس جمهور در مراسم تحلیف شرکت خواهد کرد و فرصت موجود ما بین انتخاب رئیس جمهور و مراسم تحلیف فرصت خوبی برای شناسایی افراد صالح برای حضور در کابینه خواهد بود.
در جهت اجرایی نمودن فرآیند انتخابات ریاست جمهوری شورای انقلاب در تاریخ ۲۸ آذر ۱۳۵۸ «لایحهی قانونی انتخاب اولین رئیس جمهور کشور جمهوری اسلامی ایران» را بهتصویب رساند. بر اساس اطلاع وزارت کشور انتخابات در روز ۵ بهمن ۱۳۵۸ برگزار میشد و زمان آغاز ثبت نام کاندیداهای ریاست جمهوری ۱ دی ۱۳۵۸ اعلام شده بود و داوطلبان فرصت داشتند تا تاریخ ۸ دی ۱۳۵۸ با مراجعه به وزارت کشور درخواست خود مبنی بر نامزدی انتخابات را اعلام نمایند.
تایید و رد صلاحیتها
اصل ۱۱۵ قانون اساسی شرایط مشخصی را برای رییس جمهور تعیین میکند و مقرر میدارد: «رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: «ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور»
در جریان برگزاری اولین دورهی انتخابات ریاست جمهوری، وزارت کشور برای جلوگیری از نابهسامانی و هرج و مرج در جریان ثبتنام و بهمنظور ایجاد محدودیت در ثبتنام داوطلبان، پیشنهاد داده بود، در متن لایحهی قانونی انتخاب اولین رئیس جمهور کشور جمهوری اسلامی ایران، موادی گنجانده شود تا مبتنی بر آن، هر داوطلب بهعنوان شرط مقدماتی ثبتنام امضاء حداقل ۱۰۰ نفر از گروههایی همانند اساتید دانشگاه، قضات دادگستری، روحانیون مطرح و ... را در تایید صلاحیت خود جمعآوری نماید. اما شورای انقلاب بهدلیل شرایط خاص کشور و کمبود زمان از یک سو و سازوکار در نظرگرفته شده برای تایید و رد صلاحیتها در قانون اساسی از سوی دیگر با این شرط مخالفت نمود. از همینرو همهی افراد بدون هیچ محدودیتی حق ثبتنام را داشتند و در مهلت رسمی تعیین شده برای ثبتنام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، ۱۲۴ نفر تقاضای خود را مبنی بر نامزدی اعلام کردند.
هر چند بر اساس اصل ۹۹ قانون اساسی وظیفهی نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری بر عهدهی شورای نگهبان قرار گرفته بود اما از آنجا که احتمال عدم تشکیل شورای نگهبان پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری وجود داشت، ذیل بند ۴ اصل ۱۱۰ قانون اساسی مقرر میداشت، صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری از جهت دارا بودن شرایطی که در قانون اساسی درج شده باید در دوره اول، قبل از برگزاری انتخابات به تأیید رهبری برسد. از همین رو پس از پایان زمان ثبت نام، امام خمینی(ره) در روز ۱۴ دی ماه ۱۳۵۸ پیام مهمی در خصوص فرآیند تایید و رد صلاحیت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری صادر نمودند[۱] . بر اساس این پیام حضرت امام به واسطه مصالح و جهات لازم، از جمله وضع استثنایى کشور و الزام به عدم تاخیر در روند اجرای انتخابات ریاست جمهوری از یک سو و زمان طولانی مورد نیاز برای شناسایى بیش از ۱۲۰ نفر از سوی دیگر امر تایید و رد صلاحیتها را به مردم واگذار نمودند تا خود سرنوشتشان را تعیین نمایند.
وزارت کشور بعد از اعلام نظر امام خمینی(ره) اسامی ۱۰۶ نفر را از میان ۱۲۴ نفر نامزد اعلام نمود. در این اعلامیه اعلام شده بود که ۱۸ نفر به دلیل همکاری با حکومت گذشته، ساواک و مخدوش بودن شناسنامه و سوابق کیفری یا مخدوش بودن سن از فهرست نامزدهای انتخاباتی حذف شدند.
این روند در حالی اتفاق افتاد که امام خمینی در دیدار با دانشجویان مسلمان پیرو خط امام از ثبتنام ۱۲۴ نفر نامزد انتخابات انتقاد نموده و این موضوع را مصداق اخلال در ریاستجمهوری و بدنام کردن جمهوری اسلامی و به هم ریختن مملکت دانستند.[۲] از همین رو کمیتهی نظارت بر تبلیغات انتخابات با همکاری وزارت کشور با کسب اجازه از امام صلاحیت نامزدها را مورد بررسی قرار داد و به استناد مدارک موجود در سفارت آمریکا در یک مرحله ۷۳ نفر از دور رقابتهای انتخاباتی کنار رفتند.
از سوی دیگر ۹ روز پیش از برگزاری انتخابات به علت وجود شبهاتی در خصوص ایرانیالاصل بودن جلالالدین فارسی، امام در نامهای خطاب به مدرسین حوزهی علمیهی قم صلاحیت وی را نیز احراز نکردند.[۳] همچنین در تاریخ ۲۹ دی ۱۳۵۸ استفتاء جمعی از مومنین از امام خمینی (ره) در خصوص ریاست جمهور ی کسانى که به قانون اساسى رأى ندادهاند و با آن مخالفند، مطرح گردید که امام در پاسخ صریحی در این خصوص بیان فرمودند :«کسى که به قانون اساسى رأى مثبت نداده، صلاحیت ریاست جمهورى ایران را ندارد.» مسعود رجوی نامزد سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی که به قانون اساسی رای نداده بود به این دلیل از فرآیند نامزدی انتخابات کنار گذاشته شد.
در نهایت وزارت کشور در مجموع ده نفر را بهعنوان نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری اول معرفی کرد که عبارت بودند از آقایان: « ۱- جلالالدین فارسی، ۲- ابوالحسن بنیصدر، ۳- صادق قطبزاده، ۴- دریادار سیداحمد مدنی، ۵- کاظم سامی، ۶- مسعود رجوی، ۷- صادق طباطبایی، ۸- داریوش فروهر، ۹- حسن ابراهیم حبیبی و۱۰- محمد مکری»
نکتهی قابل توجه در این زمینه آن است که با توجه بهعدم وجود سازوکار حقوقی دقیق بهمنظور بررسی صلاحیتهای داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری در دورهی اول و عدم وجود زمان و ابزارهای کافی در اختیار حضرت امام، علیرغم پالایشهای صورتگرفته در میان نامزدها، همچنان سؤالات و ابهاماتی در این فرآیند وجود دارد که تعیین یکسازوکار مستقل و دارای صلاحیت را در فرآیند تایید و رد صلاحیتها ضروری مینماید. برای نمونه اسناد معتبری در خصوص ارتباط بنیصدر منتخب انتخابات دورهی اول ریاست جمهوری در اسناد لانهی جاسوسی مشاهده میشود که تایید صلاحیت وی را محل تامل مینماید.[۴]
نظارت بر تبلیغات انتخاباتی
یکی از فرآیندهای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری که نظارت بر آن ضروری بهنظر میرسید، تبلیغات نامزدهای انتخاباتی بود. از همینرو ماده ۱۶ لایحه قانونی انتخاب اولین رئیس جمهور کشور جمهوری اسلامی ایران مهلت قانونی انجام فعالیتهای انتخاباتی را ۱۵ روز و تا ۲۴ ساعت به آغاز فرآیند رایگیری تعیین نموده بود. کمیسیون ویژهای تحت عنوان کمیسیون نظارت بر تبلیغات انتخاباتی وظیفهی نظارت و تضمین برخورداری نامزدها از امکانات دولتی بطور مساوی را بر عهده داشت. این کمیسیون متشکل از یکی از مستشاران دیوانعالی کشور به انتخاب رئیس دیوان عالی کشور، نماینده امام و نماینده شورای انقلاب بود. این کمیسیون در مقام تعیین وقت برای هر یک از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به این نتیجه میرسد که برخی از نامزدها مبتنی بر سوابق خود صلاحیت بهرهمندی از امکانات رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی را ندارند و صرفا ۱۰ کاندیدا (که قبلا نام آنها ذکر گردید) میتوانند در تبلیغات خود از امکانات رادیو و تلویزیون استفاده نمایند.
نهاد ناظر بر فرآیند رایگیری
اصل ۱۱۸ قانون اساسی وظیفهی نظارت بر فرآیند رایگیری انتخابات ریاست جمهوری پیش از تشکیل شورای نگهبان را بر عهده انجمن نظارتی که قانون تعیین میکند، قرار میدهد. لایحه قانونی انتخاب اولین رئیس جمهور کشور جمهوری اسلامی ایران، در جهت تشکیل این انجمنها با دستور وزارت کشور در مرکز هر شهرستان به ریاست فرماندار و عضویت بالاترین مقام دادگستری محل، رئیس آموزش و پرورش، رئیس ثبت احوال و پنج نفر از معتمدان محل به انتخاب اشخاص مذکور هیأت اجرایی انتخابات تشکیل گردید [۵] و آنها ۲۵ نفر از معتمدین محلی را از طبقات مختلف مردم برای انتخاب اعضای انجمن نظارت، انتخاب کردند. سپس در جلسهای با حضور حداقل دو سوم از ۲۵ نفر معتمد انتخاب شده، ۷ نفر از بین اعضا یا خارج از آنها به عنوان عضو اصلی انجمن نظارت مرکزی و ۷ نفر به عنوان عضو علی البدل انتخاب شدند.
انجمن نظارت مرکزی نیز در اولین جلسه نسبت به تشکیل انجمنهای نظارت فرعی در بخشهای تابع شهرستان توسط فرماندار اقدام نمود. این انجمنها وظایفی از جمله تعیین محل شعب ثبت نام و اخذ رأی، تعیین اعضای شعب، رسیدگی به شکایات و اعتراضات واصله و ابطال آراء در صورت ثبوت تخلف را بر عهده داشتند. این انجمنها از استقلال برخوردار و غیرقابل تغییر و انحلال بودند.
وظیفهی انجام امور مرتبط با رایگیری در شعب نیز بر عهدهی هیات پنج نفره متشکل از یک روحانی، یک کارگر یا یک کشاورز، یک فرهنگی یا دانشگاهی، یک نفر از اصناف یا پیشهوران و یک خانم خانهدار قرار گرفت.
فرآیند برگزاری انتخابات
علیرغم پیشبینی قواعد و ضوابط لازم قانونی بهمنظور برگزاری یک انتخابات سالم، برخی از نامزدها در سلامت انتخابات تردید نمودند. برای نمونه بنیصدر با نگارش مقالهای در روزنامهی انقلاب اسلامی مورخ ۳۰ دیماه ۵۸ خواستار ادارهی انتخابات از سوی افراد بیطرف و با درنظر گرفتن شرایط اطمینانبخش میشود و بیان میدارد حذف نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری مشکوک بهنظر میرسد. آموزشهای لازم جهت حضور اقشار مختلف مردم پای صندوقهای رای و نحوهی کامل نمودن تعرفههای رای بهوسیلهی انجمن نظارت بر انتخابات از طریق صداوسیما انجام پذیرفت.
وزیر کشور در پاسخ به درخواست برخی از کاندیداها[۶] مبنی بر تعویق انتخابات بیان میدارد که موضوع در شورای انقلاب مورد بحث و بررسی قرار گرفت اما مورد موافقت قرار نگرفت و انتخابات روز جمعه ۵ بهمن برگزار خواهد شد.
اولین دورهی انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ مقرر برگزار شد. برای این انتخابات حدود ۲۰ هزار شعبه اخذ رای درنظر گرفته شده بود که ۱۶۵۱ شعبه در تهران و ما بقی در سایر استانها قرار داشت. در نهایت از میان ۲۰ میلیون و ۹۹۳ هزار و ۶۴۳ نفر واجد شرایط، ۱۴ میلیون و ۱۵۲ هزار و ۸۸۷ نفر در انتخابات شرکت نمودند و آقای ابوالحسن بنیصدر با کسب کسب ۱۰ میلیون و ۷۵۳ هزار و ۷۵۲ رای (۶۷.۴ درصد آراء) بهعنوان اولین رییس جمهور ایران برگزیده شد. پس از وی سید احمد مدنی، حسن حبیبی، داریوش فروهر، صادق طباطبایی، کاظم سامی، صادق قطب زاده و محمد مکری حائز بیشترین آراء شدند.
ذکر این نکته ضروری است که پس از برگزاری انتخابات نیز برخی از کاندیداهایی که نتوانسته بودند اکثریت آراء را کسب نمایند با انتقاد از روند برگزاری انتخابات، نظام جمهوری اسلامی را متهم به برگزاری انتخابات ناسالم نمودند. [۷]
سرانجام در تاریخ ۱۵ بهمن بنیصدر با حضور در بیمارستان قلب[۸] و در جلسهای با حضور اعضای شورای انقلاب، اعضای جامعهی روحانیت مبارز، رئیس ستاد مشترک فرماندهی نیروهای سهگانهی ارتش و نمایندگان رسانهها و... حکم ریاستجمهوری خود را از امام خمینی دریافت نمود.
اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری
قوانین مرتبط لازمالاجرا |
اصول ۱۱۵، ۱۱۸، بند ۴ اصل ۱۱۰، لایحه قانونی انتخاب اولین رئیس جمهور کشور جمهوری اسلامی ایران مصوب شورای انقلاب |
نهاد مجری |
وزارت کشور |
تعداد نامزدها |
۱۲۴ نفر |
نهاد بررسی صلاحیتهای داوطلبان |
رهبر انقلاب (به استناد بند ۴ اصل ۱۱۰ قانون اساسی) |
تعداد داوطلبان تایید صلاحیت شده |
۱۰ نفر (بیشتر رد صلاحیتها به علت اسناد به دستآمده از لانهی جاسوسی آمریکا بود) |
زمان برگزاری انتخابات |
۵ بهمن ۱۳۵۸ |
نهاد ناظر بر فرآیند رایگیری |
انجمن نظارت بر انتخابات (به استناد اصل ۱۱۸ قانون اساسی) |
تعداد شعب نظارت بر انتخابات |
حدود ۲۰ هزار شعبه در کشور |
تعداد شرکت کنندگان |
۲۰میلیون و ۹۹۳ هزار و ۶۴۳ نفر |
میزان مشارکت |
۶۴ درصد |
منتخب ملت |
ابوالحسن بنیصدر با ۱۴ میلیون و ۱۵۲ هزار و ۸۸۷ نفر |
پی نوشت:
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[۱] بسم اللَّه الرحمن الرحیم
در این موقع که به خواست خداوند متعال یکى دیگر از مراحل استقرار نظام جمهورى اسلامى در دست تحقق است؛ و ملت مبارز بیدارِ ایران در صدد تعیین و انتخاب رئیس جمهور مىباشد، لازم است تذکراتى داده شود :
۱- با اینکه در این دوره به حسب قانون اساسى مصوب از ناحیه ملت، تصدیق صلاحیت رئیس جمهور و واجد بودن شرایط او به عهده این جانب است، به واسطه بعضى مصالح و جهات لازم المراعاة، از آن جمله وضع استثنایى که کشور دارد، لازم است در این امر مهم حیاتى تأخیر نشود. از طرفى شناسایى بیش از ۱۲۰ نفر محتاج به زمانى طولانى است؛ و تأخیر در این حالِ استثنایى به صلاح ملت و کشور نیست، به این جهت و جهات دیگر این جانب امر صلاحیت و انتخاب را به ملت واگذار نمودم که خود سرنوشت خود را تعیین کنند .
۲- در دورههاى آینده که ان شاء اللَّه استقرار کامل حاصل شد، به حسب قانون اساسى باید این امر به وسیله شوراى نگهبان عمل؛ و آنان هستند که باید تشخیص صلاحیت رئیس جمهور را به حسب موازین قانونى بدهند .
۳- این جانب از ملت شریف ایران تقاضا مىکنم که در این امر مهم حیااتى، سستى و بىتفاوتى ز خود نشان ندهند. و انتظار دارم همان طورى که با شور و شعف به پاى صندوق هاى رأى براى تصویب جمهورى اسلامى رفتند، در این امر نیز با جدیت و علاقه به اسلام، شرکت کنند؛ که خداوند متعال با آنان است و پیروزى نصیب ملت شریف مسلمان است .
۴- ملت شریف با کمال هوشیارى و توجه به توطئهها و بند و بستها که در دست اجراست، و مىخواهند نگذارند ملت در این مرحله مهم پیروز شود، و در صدد ایجاد انحراف هستند، مراعات شرایطى را که در قانون اساسى ذکر شده است با کمال دقت بنمایند .
۵- از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامى- انسانى را در تبلیغ براى کاندیداى خود مراعات؛ و از هر گونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد خوددارى نمایند، که براى پیشبرد مقصود، و لو اسلامى باشد، ارتکاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزههاى غیر اسلامى است .
۶- این جانب بنا ندارم از کسى تأیید نمایم، چنانکه بنا ندارم کسى را رد کنم. و از تمام احزاب و گروهها و افراد مىخواهم از نسبت دادن کاندیداى خود به من که از آن استفاده تأیید و یا تعیین و یا رد شود، خوددارى کنند. من بسیار مایل هستم که گروه هایى که متعهد و معتقد به جمهورى اسلامى و خدمتگزار به اسلام هستند، در مبارزات انتخاباتى کمال آرامش را در تبلیغ کاندیداهاشان رعایت نمایند، و نسبت به یکدیگر تفاهم و صمیمیت و اخوت اسلامى داشته باشند، و از تفرقه و کدورت شدیداً احتراز کنند که تفرقه و تشتت، دوستان را نگران و دشمنان را کامیاب مىکند و موجب تبلیغات سوء مىشود. از خداوند متعال عظمت اسلام و مسلمین را خواستارم.
[۲] الآن هم مأیوس نیستند، آنها که نگذارند این رئیس جمهور که، مردم خودشان باید تعیین کنند، نگذارند تعیین بشود. ۱۲۴ نفر بیایند و داوطلب بشوند براى رئیس جمهور، معلوم است معنایش چیست. ۱۲۴ نفرى که مردم اکثرشان را نمىشناسند. شاید ده تاشان را بیشتر مردم نشناسند. تویشان اشخاصى که بىعقل هم هست، مىگویند هست. من نمىدانم، اما مىگویند اشخاص منحرف هم هست. این براى چى. صد و بیست و چند نفر کاندیدا، واقعاً اینها اعتقادشان است؟ احتمال این را مىدهند که پیش ببرند؟ احتمال مىدهند که یک جمعیت زیادى به آنها رأى بدهد نه، مىخواهند اخلال کنند. اخلال است. این خود اخلال است. یک مملکتى، صد و چند نفرى رئیس جمهور مىخواهند بشوند. صد و چند نفر آدمى که بعضیهاشان مثل اینکه مثلًا، بار فروشند. یک همچو مسائلى تو آن هست. من نمىدانم. درست نمىشناسم من. این خودش یک نحوه اخلالى است که در یک کشورى، صد و بیست و چند نفر، اینها داوطلب بشوند، براى اینکه مىخواهم رئیس جمهور بشوم و بعد هم خواهید دید که در این مثلًا تبلیغاتى که باید بکنند، خواهید دید که چه گروههایى تبلیغات مىکنند. نه از باب اینکه برسند به رئیس جمهور. از باب اینکه نگذارند رئیس جمهورى پیدا بشود، و لا اقل اخلال کنند به اندازهاى که منعکس کنند در خارج که اینها یک همچو جمعیتى، ایران یک همچو کشورى هست. صد و بیست و چند نفر مىخواهند رئیس جمهور بشوند و همه هم به جان هم ریختند. و بعد هم خواهید دید که اینها چه بساطى سر هم درمىآورند. اینها همه اخلالگرى هست، و ما از این مسائل، شاید اکثر جوانهاى ما از این مسائل غافل باشند. و بعد خدا مىداند که در قضیه مجلس شورا چه خواهد شد. و مانده آنکه بدتر از همه است براى اینکه، حدود مثلًا فرض کنید، دویست نفر مىخواهد وکیل بشود. این شاید چندین هزار نفر خودشان را منتخب کنند. رئیس [جمهور بشوند]، مىخواهند نگذارند یک مطلبى بشود. یکوقت این بود که- یک اشخاصى- ما مواجه با یک اشخاصى بودیم که اینها واقعاً راه را، راه ما را راه صحیح نمىدانستند. خودشان یک راه صحیحى داشتند. خوب، یک چیزى بود. مىنشستند صحبت مىکردند که این راه درست است یا آن درست. یک وقت این است که قضیه این نیست. قضیه این است که اینها از یک نقطه مىترسند و آن اسلام است و از یک جمعیت مىترسند. آنهایى که به اسلام اعتقاد دارند، آنهایى که در راه اسلام فعالیت مىکنند. این سیلى که این ابرقدرتها از ایران خوردند، از اول عمرشان تا حالا نخورده بودند این سیلى را.
[۳] جناب آقاى جلال الدین فارسى با آن که شخص شایستهاى است، لکن ایرانى الاصل نیستند. آقایان مدرسین قم این مطلب را اعلام کنند، ایشان نمىتوانند رئیس جمهور شوند. خود ایشان هم بنا شد انصراف خود را اعلام کنند. (موسوی خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸، ج۱۲، ص۱۱۵)
[۴] در این زمینه خانم معصومه ابتکار از دانشجویان فعال در اشغال سفارت آمریکا درباره دلایل مخالفت بنی صدر با “انقلاب دوم” در تسخیر لانه جاسوسی در کتاب خود می نویسد: «یکی از اسناد (لانهی جاسوسی) دربارهی فردی بود که سازمان سیا از او باعنوان SD LURE نام میبرد. در دیماه ۱۳۵۸، در گاوصندوق اتاق رئیسپایگاه سیا در تهران، هفت سند دربارهی این فرد پیدا کردیم، در یک سندشمارهی تلفن او و این نکته که برای اولینبار با وی در پاریس تماس گرفته شده، ذکر شده بود. با کنترل این شماره تلفن، متوجه شدیم متعلق به منزل جناببنیصدر است که به زودی به ریاست جمهوری ایران برگزیده شد . سند دیگر از او به عنوان یک منبع اطلاعاتی و تماس بالقوه نام میبرد. یکی از مأمورانسازمان سیا با اسم واقعی ورنون کاسین، در پاریس و تحت پوشش یک تاجر بهاو نزدیک شده بود . SD LURE موافقت کرد که دوباره در تهران با او ملاقاتکند. به موجب دومین سند، نخستین دیدار یک ماه قبل از انقلاب در دی ماه۱۳۵۷، انجام گرفته بود و نشان میداد که بنیصدر میدانست با شخصیتذینفوذی ملاقات میکند. با توجه به تجربهی سیاسی وی ممکن نبود از اهداف این ملاقات بیاطلاع باشد. سند پنجم خلاصهای از نقاط ضعف و قوتبنیصدر بود، او که توطئهگری کهنهکار است، میتواند در آینده علیه انقلاب توطئه کند» جاسوسان سفارت آمریکا شخصیت بنیصدر را چنین توصیف کرده اند: «او مردی است که میخواهد هدایت (رهبری) کند؛ ولی در واقع فقط حرفمیزند. او خشک و طفرهرو است و نفوذ مهمی در رژیم جدید دارد. به نظرمیرسد که وی مجموعهای از اضداد است»
[۵] ماده ۱۸ لایحه قانونی انتخاب اولین رئیس جمهور کشور جمهوری اسلامی ایران
[۶] فروهر و مکری از جله افرادی بودند که تقاضای تعویق انتخابات را مطرح نمودند.
[۷] برای نمونه ستاد انتخاباتی مدنی در بیانیهای اعلام کرده بود: از مسؤلین جمهوری اسلامی جز صداقت و پاکی نباید انتظار داشت اما متاسفانه انتخاباتی که برگزار شد چنین مشخصاتی نداشت.
[۸] امام خمینی (ره) روز ۴ بهمن به علت عارضهی قلبی در بیمارستان بستری شدند.