آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی؛ بررسی مفهوم «حسبه »

حسبه به معنای هر امر نیکی است که شارع مقدس راضی به اهمال و ترک آن نمی‌باشد. از این رو می‌توان گفت حسبه و امور حسبی مفهوم حکومت و شئون حکومتی را نیز در بر می‌گیرد. لکن آنچه که در تاریخ توسط دولت‌ها بر عهده نهاد حسبه گمارده شده است محدود به انجام برخی امور حسبیه بوده است و دیگر امور حسبیه را نهادهای دیگری برعهده داشته است. در حال حاضر در جمهوری اسلامی ایران برخی از مصادیق حسبه با توجه به قانون امور حسبی(مصوب 1319) از وظایف دادستان و سایر مصادیق از وظایف دیگر نهادهای حکومتی قرار گرفته است. مطابق آنچه که فقها بیان داشته‌اند، امور حسبی هرگاه متصدی خصوصی و یا عمومی داشته باشد، به وی واگذار می‌گردد، ولی اگر ثابت شود که مربوط به نظر امام است و یا احتمال دهیم که نظر فقیه در آن دخالت داشته باشد، باید به فقیه ارجاع شود. گفتنی است امور حسبی در ادبیات حقوقی کنونی ایران به موارد خاص منصوص در قانون امور حسبی از قبیل تحریر ترکه، نصب قیم و ... محدود می‌گردد. سایر موارد و مصادیق حسبه یا از شئونات حکومت است که متولی و وضعیت آنها در قوانین مشخص شده یا از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر تلقی می‌گردد.