آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی؛ بررسی مفهوم «هنجار»

هنجار، واژه‌ای است که در کلیات و مقدمه حقوق از طرفی و فلسفه حقوق از سوی دیگر بسیار به کار می‌رود. بااین‌حال، دو معنای شناخته‌شده برای این واژه می‌توان شناسایی کرد. نخست، هنجار به معنای معیار است. با این مفهوم، هنجار حقوقی معیار حقوقی بودن یا نبودن یک قاعده یا مفهوم است که به‌طورمعمول از قانون اساسی یا اسناد مشابه آن در نظام حقوقی قابل شناخت و دستیابی است. در این معنا، منابع حقوقی مثل قانون اساسی، قانون عادی، مقررات اجرایی، رویه قضایی و قواعد شرعی می‌توانند هنجارهای حقوقی باشند. در مقابل، قائلان به نظریه‌های کلاسیک حقوق طبیعی معتقدند که حقوقی بودن یک قاعده را صرفاً تطابق آن با ملاک‌های برتر تعیین می‌کند. در معنای دوم، هنجار معادل انشا به‌کاربرده می‌شود؛ مفهومی که تحلیل‌های بسیاری از ماهیت آن در علم اصول فقه و فلسفه اسلامی صورت گرفته است و به‌جای گزارش از یک امر بیرونی درصدد ایجاد یا ابراز یک معناست. از همین رو به گزاره‌های موردبحث در علومی چون فقه و حقوق و اخلاق، گزاره‌های هنجارین گفته می‌شود. نظر مشهور اصولی، ماهیت این گزاره‌ها را ناشی از اعتبار مقام معتبِر می‌داند. پس ازآنجاکه مقام صالح برای اعتبار چنین گزاره‌هایی در هر نظام حقوقی متفاوت از دیگری است، طبعاً قوانین و مقررات مختلف و متفاوتی در نظام‌های حقوقی مختلف جریان دارد. در مقام جمع میان دو دیدگاه، می‌توان هنجار حقوقی را قواعد رفتاری الزام‌آوری دانست که از سوی مقام صلاحیت‌دار وضع شده و با تعیین حقوق و تکالیف افراد، در پی تنظیم زندگی اجتماعی می‌باشند. ضمانت اجرای هنجارهای حقوقی، اقتدار عمومی است.

واژگان کلیدی: معیار، انشا، منابع حقوقی، قانون اساسی، گزاره اخلاقی، اعتبار