آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی؛ بررسی مفهوم «استقلال»

هر حکومتی که در هر جایی تشکیل می‌گردد، برای فعالیت بهینه و اعمال حاکمیت خود نیازمند این است که بتواند بدون وابستگی به بیگانگان امور خود را پیش برده و با آزادی عمل کامل به وضع و اجرای قوانین در عرصه‌های مختلف بپردازد و تمامیت ارضی خود را نیز محفوظ بدارد. با این نگاه، استقلال ارزشی است که دولتی را فارغ از آن نمی‌توان یافت و همه دولت‌ها صرف نظر از شکل و ساختار و ایدیولوژی، در پی آن هستند و کمال خود را در نیل کامل به آن می‌بینند.

استقلال در جهان واقع، در چند عرصه به مرحله ظهور می‌رسد، اما علی­رغم بسترهای گوناگون، مساله واحد عدم وابستگی و آزادی عمل، نقطه مشترک همه آن‌هاست. استقلال سیاسی به عدم وابستگی در تصمیم‌گیری‌ها و اقدام آزادانه اعضای یک جامعه در تعیین سرنوشت خود تکیه می‌کند، استقلال اقتصادی به تأمین نیازهای اقتصادی جامعه و تأمین رفاه برای مردم بدون وابستگی به کشورهای دیگر اشاره دارد و استقلال فرهنگی و اجتماعی نیز به داشتن فرهنگ و هویت مستقل و بدون وابستگی فکری به ارزش‌های بیگانه معطوف می‌شود.

نگاه ارزش مدارانه به مفهوم استقلال صرفاً مختص چند قرن گذشته نیست و ادله بسیاری برای اثبات آن در منابع اسلامی نیز قابل مشاهده است. البته استقلال در منابع اسلامی گاه برای دارالاسلام تعریف شده است و استقلال امت اسلامی در مقابل کفار و غیرمسلمانان مورد اشاره قرار گرفته است و در مواردی نیز ادله‌ای دال بر استقلال یک واحد سیاسی در مقابل سایر واحدهای سیاسی از آن‌ها استخراج می‌گردد که در همه آن‌ها استقلال (در عرصه‌های مختلف خود) به‌عنوان یک ارزش مطرح شده است و تأمین و تضمین آن واجب شمرده شده است.

این مفهوم با این پشتوانه قوی خود، در نظام حقوقی کشور ما هم جایگاه خود را یافته است و گونه‌های مختلف آن به کرات در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد تصریح قرار گرفته است و بر حفاظت و حراست از آن تأکید شده است.