صلاحیت شورای نگهبان در اظهار نظر نسبت به کیفیت قانون و معیارهای سنجش کیفیت قانون در نظرات شورای نگهبان
پژوهشکده شورای نگهبان به‌عنوان بازوی پژوهشی این شورا، با هدف تحلیل ابعاد مختلف نظرات شاخص شورای نگهبان و نیز کشف ظرفیت‌های این شورا در تحول و تکامل نظام حقوقی و آسیب‌شناسی مسائل مهم و تأثیرگذار آن از خلال بازخوانی این نظرات و با بهره‌گیری از تجارب بررسی و نقد نظرات نهادهای دادرس اساسی در سایر کشورها، طرح پژوهشی «بازخوانی تحلیلی نظرات شاخص شورای نگهبان» را در قالب سلسله نشست‌هایی طراحی کرد که دستاوردهای آن هم‌اکنون پیش روی اندیشمندان و پژوهشگران قرار دارد. منظور از «نظرات شاخص» در این طرح، آن دسته از نظراتی است که بر نظام حقوقی تأثیری ویژه داشته‌اند؛ یا تحولی بنیادین در نظام حقوقی را رقم زده‌اند، یا شکل‌گیری رویه‌ای نوین را سبب شده‌اند و یا رویکردی خلاف رویکردهای مشهور را در پیش گرفته‌اند.
دوازدهمین گزارش از سلسله جلسات بررسی نظرات شاخص شورای نگهبان که تحقیق و تنظیم آن توسط حمید فعلی انجام شده است، به جلسه برگزار شده درباره نظر شماره ۳۱۲۴۵/۱۰۲ مورخ ۲۳/۳/۱۴۰۱ شورای نگهبان در خصوص طرح «شفافيت قواي سه‌گانه، دستگاه‌هاي اجرایي و ساير نهادها» مصوب ۱/۳/۱۴۰۱ مجلس شورای اسلامی، با موضوع «صلاحیت شورای نگهبان در اظهار نظر نسبت به کیفیت قانون و معیارهای سنجش کیفیت قانون در نظرات شورای نگهبان»، اختصاص دارد.
اظهار نظر شورای نگهبان نسبت به مصوبات مجلس با در نظر گرفتن معیارهای ناظر به ارتقای کیفیت قانون به جهت عدم تصریح به برخی از این معیارها در قانون اساسی، منجر به طرح این سؤال می‌شود که آیا اساساً تعریف چنین صلاحیتی برای شورای نگهبان امکان‌پذیر است یا شورای نگهبان فاقد چنین صلاحیتی است؟ علاوه بر این، برخی از نظرات شورای نگهبان درباره مصوبات مجلس بر مبنای استناد به اصول قانون اساسی و یا سیاست‌های کلی نظام قانونگذاری ابلاغی ۱۳۹۸ مقام معظم رهبری، چیستی معیارهای نظارت شورای نگهبان بر کیفیت قانونگذاری در مجلس را محمل سؤال دیگری قرار می‌دهد.
براساس این گزارش، مباحث مطرح شده در جلسه، ذیل دو محور بیان شده‌اند؛ محور اول درباره امکان‌سنجی نظارت شورای نگهبان بر مصوبات مجلس از جهت صلاحیت نظارت بر رعایت معیارهای کیفی قانونگذاری است که نظرات دو دیدگاه مخالف و موافق در این زمینه مطرح می‌شود. محور دوم به معیارهای کیفیت قانونگذاری در نظرات شورای نگهبان اختصاص دارد و پیرو آن، معیارهایی از قبیل شفافیت قانون، عادلانه بودن قانون، هماهنگی و انسجام قوانین، قابل اجرا بودن، ابتناء بر نظرات کارشناسی و ارزیابی تأثیر اجرای قانون، هنجاریت قانون، استحکام در ادبیات و اصطلاحات حقوقی و عطف به ماسبق نشدن قانون را از نظرات شورای نگهبان قابل برداشت نشان می‌دهد.
در پایان ذکر این نکته لازم است که این گزارش، حاصل جمع‌بندی نظرات اعضای حاضر در جلسه است و بیانگر نظر پژوهشکده شورای نگهبان نیست و پژوهشکده شورای نگهبان با انتشار این گزارش‌ها، تجربه این طرح پژوهشی مبتکرانه را با صاحب‌نظران عرصه حقوق عمومی به اشتراک می‌گذارد.