تأیید مشروط مصوبات مجلس شورای اسلامی توسط شورای نگهبان
پژوهشکده شورای نگهبان به‌عنوان بازوی پژوهشی این شورا، با هدف تحلیل ابعاد مختلف نظرات شاخص شورای نگهبان و نیز کشف ظرفیت‌های این شورا در تحول و تکامل نظام حقوقی و آسیب‌شناسی مسائل مهم و تأثیرگذار آن از خلال بازخوانی این نظرات و با بهره‌گیری از تجارب بررسی و نقد نظرات نهادهای دادرس اساسی در سایر کشورها، طرح پژوهشی «بازخوانی تحلیلی نظرات شاخص شورای نگهبان» را در قالب سلسله نشست‌هایی طراحی کرد که دستاوردهای آن هم‌اکنون پیش روی اندیشمندان و پژوهشگران قرار دارد. منظور از «نظرات شاخص» در این طرح، آن دسته از نظراتی است که بر نظام حقوقی تأثیری ویژه داشته‌اند؛ یا تحولی بنیادین در نظام حقوقی را رقم زده‌اند، یا شکل‌گیری رویه‌ای نوین را سبب شده‌اند و یا رویکردی خلاف رویکردهای مشهور را در پیش گرفته‌اند.
پنجمین گزارش از سلسله جلسات بررسی نظرات شاخص شورای نگهبان به جلسه برگزارشده درباره نظر شماره ۴۰۴۱ مورخ ۰۱/۵/۱۳۶۴ درخصوص لایحه دریافت عوارض خروج از کشور مصوب ۳۰/۴/۱۳۶۴ مجلس شورای اسلامی اختصاص یافته است. «تأیید مشروط مصوبات مجلس شورای اسلامی توسط شورای نگهبان» عنوانی است که در این جلسه مطرح شده و حاضران درباره نظر یادشده بحث کرده‌اند. در این نظر باوجود اینکه دریافت عوارض خروج از کشور از مردم توسط دولت مغایر موازین شرعی و اصل ۲۰ و بند ۷ اصل ۳ قانون اساسی دانسته شده است، اما با توجه به شرایط جنگی و وضع فوق‌العاده ناشی از آن، شورای نگهبان به این مصوبه ایراد نگرفت.
در این جلسه این موضوع از ابعاد مختلفی واکاوی شده است، از جمله اینکه تأیید مشروط یا مادام‌الضروره مصوبات مجلس شورای اسلامی توسط شورای نگهبان، به دلایلی همچون وضعیت حاصله از جنگ تحمیلی چه آثاری می‌تواند در نظام حقوقی داشته باشد؟ آیا چنین اعمال نظری، که با توجه به مصالح و شرایط موجود صورت‌گرفته، اساساً قابلیت جای‌گذاری در چهارچوب صلاحیت‌ها یا وظایف مندرج در قانون اساسی برای شورای نگهبان را دارد یا خیر؟ آیا ایجاد محدودیت بر حق مسافرت در غیر شرایط فوق‌العاده و جنگ نیز قابل پذیرش است، به‌عبارت دیگر سلب یا محدودیت حق مسافرت در شرایط فعلی با چه شاخصه‌هایی قابل پذیرش است؟ نکته دیگر این که چه ارتباطی میان نظر مزبور و اصول مورد استناد و همچنین دیگر اصول قانون اساسی همچون اصل ۷۹ وجود دارد و اینکه کنار هم قرار دادن آنها چه استدلال و تحلیلی را به‌دست می‌دهد؟
در پایان ذکر این نکته لازم است که این گزارش، حاصل جمع‌بندی نظرات اعضای حاضر در جلسه است و بیانگر نظر پژوهشکده شورای نگهبان نیست و پژوهشکده شورای نگهبان با انتشار این گزارش‌ها، تجربه این طرح پژوهشی مبتکرانه را با صاحب‌نظران عرصه حقوق عمومی به اشتراک می‌گذارد و از آنها دعوت می‌کند با بیان نواقص موجود، به ارتقای کیفی این طرح کمک کنند.